Kijk maar naar kinderen: als ze bang zijn krijgen ze geen hoofdpijn maar buikpijn. Wij ook. Wij krijgen een knoop in onze maag. Bij verliefdheid heb je vlinders in je buik. Dat is het centrale gebied waar onze emoties zich verzamelen en waar we ze het best kunnen voelen. De Japanners spreken van HARA, het dragende midden van de mens en zij hebben respect voor iemand met ‘veel buik’. Haptonomie betekent letterlijk een vorm van hulp gericht op het voelen. De betekenis van het woord laat zich als volgt uitleggen: hapsos: gevoel, tast, geraakt worden, en nomos: leer, wet, norm. De haptonomie is gericht op het contact maken met jezelf en vanuit je eigen gevoel met de ander. De haptonomie gebruikt de aanraking als middel. Waar bij de psycholoog het gesprek als belangrijkste middel wordt gebruikt om het probleem van mensen helder te krijgen, is bij de haptonomie het belangrijkste middel om te communiceren het aanraken. We spreken met Mart Blokland, haptotherapeut bij het Centrum voor Haptonomie in Haastrecht en bij Psyq in Den Haag. Hij wil toelichten wat haptonomie precies inhoudt en vooral wat het kan betekenen voor volwassenen en kinderen die met hun problemen niet verder komen in het medische circuit. Basale reacties “Haptonomie is ontwikkeld door Veldman, een fysiotherapeut. Als fysiotherapeut ging hij voelen of een knie vast zat, of een band gescheurd was, of waar de pijn in het lichaam door veroorzaakt werd. Hij ontdekte daarnaast dat als je mensen aanraakt, er nog iets meer gebeurt. Als je iemand aanraakt is er contact tussen twee mensen en vindt er altijd een reactie plaats van toenadering (mensen staan er voor open), of een afweerreactie. Dat zijn de twee basale reacties van alle levende organismen, zelfs van eencellige organismen. Als een prikkel veilig is beweegt het zich er naar toe, als het onveilig is trekt het zich terug. Door die aspecten raakte hij geboeid. Die vallen buiten de fysiotherapie waarbij het lichaam gezien wordt als bewegingsapparaat. De haptonomie kijkt meer naar wat je vertelt met je lichaam. Wat voor emoties spelen er: waar zitten je angsten, je boosheid, je veiligheid, je teleurstelling, je enthousiasme? Vertalen van emoties Haptotherapeuten zien het lichaam meer als vertaler van je emoties. Een heel andere benadering en een heel andere manier van aanraken. Je raakt meer de persoon aan. Vaak denken mensen dat ze best ontspannen zijn en dan leer ik ze voelen dat het niveau van hun ontspanning veel dieper kan en dat ze eigenlijk nog heel alert zijn. Je kunt leren dat er door het aanraken iets verandert diep in je lichaam. Door het directe contact met iemand word je uitgenodigd om op zoek te gaan naar wat er gebeurt in dat lijf.” Ieder mens heeft behoefte aan contact De haptonomie heeft de ontwikkelingspsychologie als basis genomen en gaat kijken wat een mens nodig heeft in zijn leven om zich te ontwikkelen. Eten, drinken, onderdak en voedsel om in leven te blijven, maar hij/zij heeft ook menselijk contact nodig. Zonder menselijk contact ontwikkelt een mens zich niet tot MENS. Je bouwt geen zelfvertrouwen op en je voelt vaak niet goed aan wat er tussen mensen speelt. De haptonomie bekijkt wat een mens op dat vlak nodig heeft en welke rol aanraken daarin speelt. Iemand die nooit aangeraakt wordt heeft nooit een direct contact met een ander mens en weet eigenlijk niet eens hoe een ander mens voelt. ‘Ik doe iets niet goed’ Daarbij gebeurt ook iets mentaal. Iemand bouwt geen emotionele basis op want hij heeft geen interactie met mensen die hem daarin voeden.. Hij krijgt geen signalen of hij goed is of niet, hoe het voelt als hij getroost wordt, hoe het voelt om beschermd te worden als hij angst heeft. Hij doet geen emotionele ervaringen op in communicatie over en weer met andere mensen. Je kunt wel vanuit je hoofd leren begrijpen wat boosheid is maar je voelt het niet. Of je voelt maar eenzijdig bepaalde dingen en weet niet wat ze doen in de interactie. Als je aanraken alleen maar kent als corrigerend of bestraffend dan betekent aanraken voor jou ‘ik doe iets niet goed’. Dan leer je alleen die kant van het aanraken. Dat creëert vaak heel angstige en onzekere mensen die altijd alert zijn. Je hebt geen zelfvertrouwen want je krijgt nooit een schouderklopje als je iets goed doet.” Angstige moeders creëren angstige kinderen “Bij kinderen is aanraken heel belangrijk. Baby’s ZIJN alleen maar, die hoeven gelukkig nog niets te presteren. Maar dan is het belangrijk dat ze liefdevol worden aangeraakt, worden geaccepteerd, dat er prettig met ze wordt omgegaan. Als er daarentegen angstig met ze wordt omgegaan zijn dat heel andere indrukken. Als je altijd heel voorzichtig bent met een kind omdat je bang bent dat er iets misgaat, dan geef je met de beste bedoelingen en de beste zorg heel veel signalen af die vooral in de hoek van de angst liggen. Meestal krijg je dan een angstig kind. Er is dan een angstige wisselwerking tussen moeder en kind, die de moeder vaak zelf niet kan doorbreken. Die moeder moet dan eerst zelf een soort zekerheid en rust vinden die zij daarna weer kan overbrengen op het kind. Verankeren Ik heb vaak onzekere moeders in behandeling. Door de stress van de moeder reageert het kindje met huilen en soms met niet meer willen eten. Daardoor raakt de moeder nog meer gestrest en zo komen moeder en kind in een neerwaartse spiraal. Als er vanuit het medische traject wordt uitgesloten dat er fysiek iets aan de hand is kan ik deze mensen vaak wel helpen. Door middel van de haptonomie kan ik de moeder leren wat zekerder van zichzelf te worden en rust te vinden, die zij dan weer uitstraalt naar haar kind. Door gesprekken kunnen we uitvinden waar de angst vandaan komt. Ik gebruik de rust in mijn aanraking om de stress bij de moeder te doorbreken en te laten voelen dat zij ook rust, zekerheid in zich heeft.. Het is belangrijk dat ze dit leert ervaren. Ze leert voelen hoe een lichaam voelt zonder stress. Ze voelt weer vrijheid, veerkracht en stevigheid in haar lichaam. Het dragende midden Als een lichaam veiligheid voelt gaat het de weg zoeken naar ontspanning. Dat is een natuurlijk mechanisme in de mens. Dat laat ik mensen voelen. Ze ervaren dat vanuit veiligheid hun stress te doorbreken valt. Dat doen we eerst samen en later leer ik ze dat zelf te doorbreken. Door bewust te voelen waar de angst en stress zitten in je lichaam ( ‘het zit me hoog’) kun je leren die naar beneden te brengen. Het is een soort verankeren. Je legt een hand op de schouder of de rug van de ander en creëert zo een verankermoment, waarin je even rust neemt en voelt waar de spanning zit. Door steeds te herhalen komt die rust weer terug. Zo bouw je stap voor stap meer rust in en leer je mensen de weg vinden naar hun eigen rust en zelfvertrouwen.. Eerst ben ik het anker maar op den duur gaan ze het anker in zichzelf voelen. Ze bouwen zelfvertrouwen op. Dat anker 0ntwikkelt zich in het buikgebied; dat is de basis, het dragende midden van de mens.” Kinderen en hun zelfbeeld Drie categorieën die Mart regelmatig tegenkomt en met wie hij veel succes boekt zijn:
- kinderen die worden gepest
- kinderen van gescheiden ouders
- kinderen met trauma’s, bijvoorbeeld het verlies van een ouder.
Hij helpt kinderen met hun zelfbeeld door ze te leren dat ze een gezonde kwaadheid mogen hebben, soms door middel van spel of door ze te laten slaan op een boksbal of door op een gezonde manier met ze ‘in gevecht’ te gaan. Op dezelfde manier kan hij getraumatiseerde kinderen zover krijgen dat ze hun bindingsangst of verlatingsangst uiten en loslaten en zich weer openstellen voor anderen, hun emoties weer de vrije loop laten. Hoe komen ouders en kinderen bij een haptotherapeut terecht? “Vaak via via, soms via de huisarts, soms via psychologen.” Een behandeling varieert in tijd. Een behandeling duurt 3 kwartier tot een uur voor kinderen. In het begin vaak iedere week. Hoe lang kan een behandeling duren? Met pestgedrag kun je, als het verder een gezonde situatie is, in een paar maanden tijd een hele verandering teweeg brengen. Dan ga je de frequentie vaak in overleg met de ouders verlagen. Er is wel een veiligheid ingebouwd dat ze altijd terug kunnen komen in spannende situaties. Bijvoorbeeld als kinderen naar de middelbare school gaan, dat is voor hen weer een spannende tijd. Dan vragen kinderen soms zelf weer even om een behandeling. Bij traumaverwerking is vaak meer tijd nodig. “Een beschadigd vertrouwen heeft tijd nodig om te herstellen.” Mart Blokland heeft in 1980 de opleiding voor fysiotherapeut afgerond en is sindsdien werkzaam in de psychiatrie. Van 1982 tot 1985 heeft hij de opleiding manuele therapie gevolgd in Utrecht en in 1982 en 1983 de alpha-opleiding voor haptonomie op de Academie voor Haptonomie te Doorn. In 1996 rondde hij aan het Instituut voor Toegepaste Haptonomie te Berg en dal de opleiding voor haptotherapeut af. Naast zijn werk in de psychiatrie is hij sinds 1997 werkzaam in het Centrum voor Haptonomie te Haastrecht.